Zgodnie z art. 876 Kodeksu cywilnego przez umowę poręczenia poręczyciel zobowiązuje się względem wierzyciela wykonać zobowiązanie na wypadek, gdyby dłużnik zobowiązania nie wykonał.

Według dalszych przepisów Kodeksu cywilnego o zakresie zobowiązania poręczyciela rozstrzyga każdoczesny zakres zobowiązania dłużnika. W braku odmiennego zastrzeżenia poręczyciel jest odpowiedzialny jak współdłużnik solidarny. Jak wynika z powyższego, powstanie i istnienie poręczenia zależne jest od istnienia i ważności zobowiązania głównego. Zobowiązanie poręczyciela ma zatem charakter akcesoryjny. Poręczyciel zaciąga własne zobowiązanie, ale wykonując je, spłaca cudzy dług, za który odpowiada osobiście.

Tak pokrótce można ująć istotę poręczenia, uregulowaną w Kodeksie cywilnym.

Piszę o poręczeniu w kontekście uzyskania przez pracownika pożyczki z Zakładowego Funduszu Świadczeń Socjalnych (ZFŚS) – czyli w swoim zakładzie pracy – co wymaga właśnie zazwyczaj poręczenia tej pożyczki. Czasami nawet przez dwóch poręczycieli.

W jaki sposób zmienia się sytuacja poręczycieli w przypadku ogłoszenia na wniosek pracownika, który zaciągnął pożyczkę w ZFŚS, upadłości wobec osoby fizycznej nieprowadzącej działalności gospodarczej na podstawie tytułu V części trzeciej Prawa upadłościowego, czyli tak zwanej potocznie upadłości konsumenckiej? Czy sytuacja poręczycieli zmienia się w jakiś sposób na etapie sporządzenia przez syndyka propozycji planu spłaty wierzycieli, w którym długi upadłego są w części projektowane do umorzenia?

W powyższym zakresie – dla rozstrzygnięcia odpowiedzialności poręczyciela w przypadku toczącego się postępowania upadłościowego konsumenckiego dłużnika głównego pożyczki w ZFŚS (upadłego) – zasadnicze znaczenie będzie miał art. 491¹⁵ ust. 5 Prawa upadłościowego, zgodnie z którym ustalenie planu spłaty wierzycieli nie narusza praw wierzyciela wobec poręczyciela upadłego oraz współdłużnika upadłego ani praw wynikających z hipoteki, zastawu, zastawu rejestrowego, zastawu skarbowego oraz hipoteki morskiej, jeśli były one ustanowione na mieniu osoby trzeciej. Ustalenie planu spłaty wierzycieli i umorzenie zobowiązań upadłego jest skuteczne również w stosunkach pomiędzy upadłym a poręczycielem, gwarantem i współdłużnikiem upadłego.

Pierwsze zastrzeżenie, które trzeba tu zrobić, to wskazanie, że w każdym przypadku uczestnikiem postępowania upadłościowego konsumenckiego, jest indywidualnie traktowany upadły, bo to jego ma dotyczyć oddłużenie. Oznacza to zatem, że ustalenie i realizacja planu spłaty nie narusza praw wierzyciela wobec ewentualnych innych osób odpowiedzialnych za dług. Dotyczy to przede wszystkim zabezpieczeń osobistych i rzeczowych opartych na dowolnej podstawie prawnej. Przepis art. 491¹⁵ ust. 5 Prawa upadłościowego wymienia jedynie poręczenie oraz współuczestnictwo w długu, oraz hipoteki i zastawy obciążające składniki majątku osoby trzeciej. Pomimo tego, że wykładnia językowa wskazuje na enumeratywny charakter tego katalogu – czyli ograniczony do tych przypadków, to trzeba - moim zdaniem - przyjąć generalną zasadę braku wpływu upadłości konsumenckiej na odpowiedzialność innych osób. Skoro ustalenie planu spłaty nie może naruszać uprawnień wierzycieli wobec osób trzecich, to analogicznie należy uznać w kontekście skutków umorzenia zobowiązań. Wobec tych osób trzecich przecież nie toczy się postępowanie i nie można rozciągać na nie skutków tego postępowania, skoro ich ono bezpośrednio nie dotyczy.

W rezultacie wierzyciel upadłego dłużnika głównego posiada sposobność do dochodzenia zobowiązania wobec poręczyciela. Plan spłaty i umorzenie zobowiązania w pozostałym zakresie wobec upadłego ma skutek w relacji pomiędzy upadłym a poręczycielem. Poręczyciel nie będzie mógł występować z roszczeniem regresowym wobec upadłego - ponad wysokość ustaloną planem spłaty.

Wierzyciel może dochodzić od poręczyciela upadłego zaspokojenia swojej wierzytelności w pełnej wysokości, zgodnie z pierwotną treścią stosunku zobowiązaniowego, bez jakiegokolwiek odniesienia się do planu spłaty. Skutki wynikające z planu spłaty wierzycieli polegające na rozłożeniu spełnienia części świadczenia na raty, zmianie terminów wymagalności oraz ostatecznym umorzeniu niewykonanych zobowiązań zostały bowiem wyłączone przez ustawodawcę w stosunku do innych podmiotów, które zabezpieczyły wykonanie zobowiązań konsumenta wobec jego wierzycieli. Komentowany przepis przełamuje zatem zasadę akcesoryjności poręczenia i stanowi przepis szczególny wobec regulacji art. 879 § 1 Kodeksu cywilnego, zgodnie z którym o zakresie zobowiązania poręczyciela rozstrzyga każdoczesny zakres zobowiązania dłużnika. Jednocześnie jednak ustalenie planu spłaty wierzycieli i umorzenie zobowiązań upadłego jest skuteczne również w stosunkach pomiędzy upadłym a poręczycielem upadłego. Oznacza to, że regresowa wierzytelność poręczyciela, który zaspokoił wierzyciela, ulega zmianie zgodnie z postanowieniami planu spłaty wierzycieli, a ostatecznie w części niewykonanej w wyniku wykonania planu spłaty wierzycieli ulegnie umorzeniu.

Przepis 491¹⁵ ust. 5 Prawa upadłościowego wprowadza generalną zasadę, że ustalenie planu spłaty wierzycieli nie narusza praw wierzyciela wobec poręczyciela upadłego. Nie ma zatem przeszkód prawnych, aby wierzyciel wszczął postępowanie sądowe i egzekucyjne wobec takiego poręczyciela upadłego.

Ustalenie z kolei planu spłaty wierzycieli i umorzenie zobowiązań upadłego jest skuteczne również w stosunkach pomiędzy upadłym a poręczycielem. Zgodnie z art. 248 ust. 2 w związku z art. 491² ust. 1 Prawa upadłościowego, na liście wierzytelności umieszcza się wierzytelność poręczyciela, gwaranta i współdłużnika, który nie zaspokoił wierzyciela, jako wierzytelność warunkową. Status poręczyciela, gwaranta i współdłużnika upadłego po zaspokojeniu wierzyciela w trakcie prowadzonego postępowania upadłościowego ulega zmianie z wierzyciela warunkowego na pełnoprawnego wierzyciela. Natomiast poręczyciel, gwarant i współdłużnik po zaspokojeniu wierzyciela już po ustaleniu planu spłaty nie mają uprawnienia do żądania zwrotu wypłaconego świadczenia od upadłego.

Podsumowując, z przepisu art. 491¹⁵ ust. 5 Prawa upadłościowego wynika, iż:

- w drodze ogłoszenia upadłości konsumenckiej dłużnik będzie mógł uzyskać oddłużenie polegające na wygaśnięciu – przynajmniej w części – zobowiązań na nim spoczywającym, co oznacza, że nie będą one mogły być od niego dochodzone przez wierzycieli;

- powyższe wygaśnięcie długu – czy to całego długu, czy tylko części – zgodnie z przepisami Prawa upadłościowego, odniesie skutek wyłącznie wobec upadłego;

- zgodnie z art. 491¹⁵ ust. 5 zdaniem pierwsze Prawa upadłościowego, pomimo ustalenia planu spłaty wobec upadłego – dłużnika głównego – prawa wierzyciela wobec poręczyciela upadłego pozostają nienaruszone;

- z kolei na podstawie art. 491¹⁵ ust. 5 zdaniem drugie Prawa upadłościowego, ustalenie planu spłaty i umorzenie zobowiązań upadłego – dłużnika głównego – będzie skuteczne także w stosunku pomiędzy tym upadłym a jego poręczycielem; oznacza to, iż w przypadku, gdy poręczyciel spłaci dług upadłego, to nie będzie mógł domagać się jego spłaty (zwrotu) od upadłego ponad kwotę ustaloną w planie spłaty, co de facto powoduje postawienie tego poręczyciela w skrajnie niekorzystnej sytuacji, może bowiem dojść do sytuacji, w której upadły uzyska oddłużenie, a jego poręczyciel pozostanie z odpowiedzialnością za dług upadłego i koniecznością jego spłaty nawet w pełnej wysokości.

Zatem w trakcie postępowania upadłościowego konsumenckiego dłużnika głównego, wierzyciel może dochodzić zaspokojenia pełnej wysokości długu od jego poręczyciela. Po ustaleniu zaś planu spłaty i umorzeniu zobowiązań upadłego poręczyciel będzie mógł żądać od upadłego - którego dług poręczył i spłacił wierzycielowi w pełnej wysokości - w ramach regresu jedynie takiej części, jaka została ujęta w planie spłaty.

Zaznaczyć należy, iż wyrażane są także stanowiska, według których nie ma obecnie przepisów, które modyfikowałyby akcesoryjność poręczenia. Tym samym wygaśnięcie zobowiązania dłużnika głównego, na skutek wydania postanowienia o stwierdzeniu wykonania planu spłaty wierzycieli i umorzeniu zobowiązań upadłego powstałych przed dniem ogłoszenia upadłości i niewykonanych w wyniku wykonania planu spłaty wierzycieli, rozciąga się również na relacje pomiędzy wierzycielem a poręczycielem. Należy mieć jednak na uwadze, że raczej nie jest to stanowisko dominujące.