Fot.: FreeImages.com/Doru Lupeanu

Dnia 8 czerwca 2018 r. w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej opublikowana została ustawa z dnia 13 kwietnia 2018 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. poz. 1104). Nowelizacja ma ogromne znaczenie dla wierzycieli i dłużników, gdyż skraca podstawowy termin przedawnienia roszczeń z 10 do 6 lat. Termin 3-letni dla roszczeń okresowych i związanych z działalnością gospodarczą nie ulega zmianie. Skróceniu uległ również termin przedawnienia roszczenia stwierdzonego prawomocnym orzeczeniem sądu - z 10 do 6 lat. Ponadto koniec terminu przedawnienia przypada na ostatni dzień roku kalendarzowego, chyba że termin przedawnienia jest krótszy niż dwa lata, tak więc bardzo często okres przedawnienia w rzeczywistości będzie dłuższy, gdyż pod uwagę będzie należało wziąć również okres od momentu upływu terminu przedawnienia do końca roku kalendarzowego.

Przykład:

Roszczenie o zapłatę faktury z umowy sprzedaży pomiędzy przedsiębiorcami (zgodnie z art. 554 k.c. okres przedawnienia takiego roszczenia trwa dwa lata). Faktura miała zostać zapłacona do dnia 11 czerwca 2018 r., tak więc roszczenie sprzedawcy stało się wymagalna w dniu 12 czerwca 2018 r. Na mocy przepisów sprzed nowelizacji roszczenie stałoby się przedawnione w dniu 13 czerwca 2020 r., natomiast zgodnie z nowymi przepisami roszczenie to przedawni się w dniu 1 stycznia 2021 r.

Co prawda wprowadzenia zapisu, iż koniec terminu przedawnienia przypada na ostatni dzień roku kalendarzowego w art. 118 k.c., który stanowi ogólną regulację terminów przedawnienia, może budzić wątpliwości odnośnie zastosowania tego przepisu również do terminów przedawnienia wynikających z przepisów szczególnych, jak choćby wskazany powyżej art. 554 k.c., to wydaje się, że zastosowanie przez ustawodawcę sformułowania „chyba że termin przedawnienia jest krótszy niż dwa lata" pozwala na rozszerzenie tejże zasady na wszelkie terminy przedawnienia, jeśli tylko przepis szczególny w sposób wyraźny nie stanowi o jej wyłączeniu.

Istotna, w szczególności dla profesjonalnych pełnomocników, jest również zmiana, jaką nowela wprowadza w przepisach Kodeksu postępowania cywilnego, mianowicie dodaje kolejny element formalny pozwu, którym jest oznaczenie daty wymagalności roszczenia w sprawach o zasądzenie roszczenia.

Co do przepisów intertemporalnych - do roszczeń nieprzedawnionych w momencie wejścia w życie nowych przepisów stosuje się przepisy znowelizowane, ale jeśli termin przedawnienia z tego powodu uległ skróceniu, to bieg terminu przedawnienia rozpoczyna się dopiero z dniem wejścia w życie niniejszej ustawy. Jest oczywiście jeszcze jedno ale, mianowicie jeśli przedawnienie, którego bieg terminu rozpoczął się przed dniem wejścia w życie nowych przepisów, nastąpiłoby przy uwzględnieniu starych przepisów wcześniej, to przedawnienie następuje z upływem tego wcześniejszego terminu.

Przepisy brzmią nieco abstrakcyjnie i są niepotrzebnie skomplikowane, więc spróbuję je nieco rozjaśnić. W praktyce możemy mieć do czynienia z następującymi przypadkami:

- roszczenie powstało pod rządami przepisów starych, termin przedawnienia rozpoczął i zakończył bieg pod rządami przepisów starych - nowelizacja oczywiście nie ma żadnego wpływu na taki stan prawny, a roszczenie się przedawniło;

- roszczenie powstało pod rządami przepisów nowych, termin przedawnienia rozpoczął bieg pod rządami przepisów nowych – nowelizacja w takim wypadku w pełni będzie miała zastosowanie;

- roszczenie powstało pod rządami przepisów starych, jednak termin wymagalności roszczenia nastąpił po nowelizacji, a co za tym idzie okres przedawnienia rozpoczął swój bieg pod rządami przepisów nowych - w pełni zastosowanie mają nowe przepisy;

- roszczenie powstało pod rządami przepisów starych, również termin przedawnienia rozpoczął swój bieg pod rządami przepisów starych, jednak nie zakończył się przed wejściem w życie nowelizacji - w takim wypadku stosujemy nowe przepisy, jeśli terminy przedawnienia w przepisach nowych i starych były takie same (roszczenia okresowe i związane z działalnością gospodarczą); jeśli w przepisach starych termin przedawnienia był dłuższy, to bieg terminu przedawnienia rozpoczyna się dopiero od dnia wejścia w życie przepisów nowych chyba, że przedawnienie na mocy starych przepisów nastąpiłoby wcześniej, to przedawnienie następuje z upływem tego wcześniejszego terminu.

Pierwszy przykład:

Roszczenie o zapłatę pomiędzy dwiema osobami fizycznymi (termin przedawnienia 10 lat). Roszczenie stało się wymagalne w okresie obowiązywania starych przepisów, a w momencie wejścia w życie nowelizacji minęły 2 lata od dnia wymagalności (czyli pozostało 8 lat do przedawnienia). W takim wypadku termin przedawnienia ponownie rozpoczyna swój bieg w momencie wejścia w życie nowelizacji i trwa 6 lat.

Drugi przykład:

Roszczenie o zapłatę pomiędzy dwiema osobami fizycznymi (termin przedawnienia 10 lat). Roszczenie stało się wymagalne w okresie obowiązywania starych przepisów, a w momencie wejścia w życie nowelizacji minęło 8 lat od dnia wymagalności (czyli pozostały 2 lata do przedawnienia). W takim wypadku termin przedawnienia nie rozpoczyna ponownie biegu w momencie wejścia w życie nowelizacji i przedawnienie nastąpi po upływie dwóch lat.

Jeśli chodzi o konsumentów, to do ich roszczeń powstałych przed wejściem w życie nowelizacji stosujemy przepisy dotychczasowe - ich roszczenia majątkowe oraz roszczenia stwierdzone prawomocnym orzeczeniem przedawniają się po 10 latach, chyba że przepisy dotychczasowe stanowiły inaczej (np. 3-letnie przedawnienie roszczeń okresowych).

Na marginesie warto zaznaczyć, że dodany przepis art. 117(1) k.c., pomimo ogólnego założenia ustawodawcy, aby nowe przepisy w szczególny sposób chroniły konsumentów,  wprowadza konstrukcję prawną mniej korzystną dla konsumentów, niż przepisy dotychczasowe. Przepis ten w § 1 stanowi, że „W wyjątkowych przypadkach sąd może, po rozważeniu interesów stron, nie uwzględnić upływu terminu przedawnienia roszczenia przysługującego przeciwko konsumentowi, jeżeli wymagają tego względy słuszności.” Z takiego brzmienia przepisu wynika, że sąd zawsze może nie uwzględnić upływu terminu przedawnienia roszczenia wobec konsumenta, oczywiście biorąc pod uwagę szczególne okoliczności, których otwarty katalog został wprowadzony w art. 117(1) § 2 k.c. Podkreślić należy, iż brak analogicznego przepisu dotyczącego innych podmiotów niż konsumenci powoduje, że pozostałe podmioty mogą być pewne, że zarzut przedawnienia podniesiony względem zobowiązania, po upływie okresu przedawnienia, będzie skuteczny, w przeciwieństwie do konsumentów, wobec których sąd zawsze ma możliwość kwestionowania okoliczności przedawnienia roszczenia.

Podsumowując, przy wszelkich pozwach o zapłatę oraz o zasądzenie innych roszczeń majątkowych, które ulegają przedawnieniu, należy bezwzględnie podawać termin wymagalności roszczenia, aby nie narazić się na wezwanie do uzupełnienia braków formalnych. Uważam również, że konstrukcja dodanego art.117 § 21 k.c. wymaga, aby to sąd z urzędu sprawdzał, czy nastąpiło przedawnienie roszczeń wobec konsumenta, a co za tym idzie znacznie bardziej ryzykowne stanie się dochodzenie roszczeń przedawnionych względem konsumentów, gdyż sąd, co do zasady, zna prawo i terminy przedawnienia.

Jeśli chodzi o same terminy przedawnienia, to tutaj skrócenie okresu przedawnienia nie powinno być strasznym problemem - nie dotyczy on roszczeń przeciwko przedsiębiorcom i roszczeń okresowych, jak również wielu terminów przedawnienia wynikających z przepisów szczególnych. Przepisy intertemporalnie nie spowodują również przedawnienia roszczeń z dnia na dzień. Konieczne będzie jednak trzymanie ręki na pulsie, zwłaszcza pamiętając, że skrócenie terminów przedawnienia dotyczy również prawomocnych wyroków i nakazów zapłaty.

Nowelizacja wejdzie w życie w dniu 9 lipca 2018 r., poza zmianami art. 14 ust. 1 pkt 4, art. 16 ust. 1 pkt 4 i art. 31 pkt 9 ustawy z dnia 9 kwietnia 2010 r. o udostępnianiu informacji gospodarczych i wymianie danych gospodarczych (t.j. Dz. U. z 2018 r. poz. 470 z późn. zm.), które staną się skuteczne od dnia 9 września 2018r.